Вызваленне

Падрыхтоўка Беларускай наступальнай аперацыі пачалася вясной 1944 года. Зыходзячы з ваенна-палітычнай абстаноўкі і прапаноў ваенных саветаў франтоў, Генштаб распрацаваў яе план. Пасля яго ўсебаковага абмеркавання ў Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання 22-23 траўня было прынята канчатковае рашэнне аб правядзенні стратэгічнай наступальнай аперацыі. Яе папярэдні этап сімвалічна пачаўся ў трэцюю гадавіну нападу Нямеччыны на СССР - 22 чэрвеня 1944 года.

На гэтую дату фронт працягласцю звыш 1100 км у Беларусі праходзіў па лініі возера Нешчарда, на ўсход ад Віцебска, Оршы, Магілёва, Жлобіна, па рацэ Прыпяць, утвараючы велізарны выступ. Тут абараняліся войскі групы армій "Цэнтр", якія размяшчалі добра развітой сеткай чыгуначных і шашэйных дарог для шырокага манеўру па ўнутраных лініях. Нямецка-фашысцкія войскі займалі загадзя падрыхтаваную, глыбока эшаланаваную (250-270 км) абарону, якая абапіралася на развітую сістэму палявых умацаванняў і натуральныя рубяжы. Абарончыя палосы праходзілі, як правіла, па заходніх берагах шматлікіх рэк, якія мелі шырокія забалочаныя поймы.

Беларуская наступальная аперацыя пад кодавай назвай "Баграціён" пачалася 23 чэрвеня, завяршылася 29 жніўня 1944 года. Задума яе складалася ў тым, каб адначасовымі глыбокімі ўдарамі на шасці участках прарваць абарону праціўніка, раздзяліць яго войскі і разбіць па частках. У далейшым меркавалася нанесці ўдары па збежных напрамках на Мінск з мэтай акружэння і знішчэння асноўных сіл ворага на ўсход ад сталіцы Беларусі. Затым наступ планавалася працягнуць па кірунку да межаў Польшчы і Усходняй Прусіі.

У падрыхтоўцы і ажыццяўленні аперацыі "Баграціён" удзельнічалі выбітныя савецкія ваеначальнікі. Яе план быў распрацаваны генералам арміі Аляксей Інакенцьевіч Антонавым. Войскамі франтоў, сіламі якіх была праведзена аперацыя, камандавалі генералы арміі Канстанцін Канстанцінавіч Ракасоўскі, Іван Хрыстафоравіч Баграмян, генерал-палкоўнікі Іван Данілавіч Чарняхоўскі і Георгій Фёдаравіч Захараў. Каардынацыю дзеянняў франтоў ажыццяўлялі прадстаўнікі стаўкі Маршалы Савецкага Саюза Георгій Канстанцінавіч Жукаў і Аляксандр Міхайлавіч Васілеўскі.

У бітвах удзельнічалі 1-й Прыбалтыйскі, 1-й, 2-й, 3-й Беларускія франты-усяго 17 армій, у тым ліку 1 танкавая і 3 паветраныя, 4 танкавых і 2 каўказскіх корпуса, конна-механізаваная група, Дняпроўская ваенная флатылія, 1-я армія Войска Польскага і беларускія партызаны. У ходзе аперацыі партызаны перарэзалі шляхі адступлення суперніку, захоплівалі і будавалі новыя масты і пераправы для Чырвонай Арміі, самастойна вызвалілі шэраг раённых  цэнтраў, удзельнічалі ў ліквідацыі акружаных груповак праціўніка.

Аперацыя складалася з двух этапаў. На першым (23 Чэрвеня - 4 ліпеня) праведзены Віцебска-Аршанская, Магілёўская, Бабруйская, Полацкая, Мінская аперацыі. У выніку 1-га этапу Беларускай аперацыі былі разгромленыя галоўныя сілы групы армій "Цэнтр". На другім этапе (5 ліпеня - 29 жніўня) праведзены Віленская, Беластоцкая, Люблін-Брэсцкая, Шаўляйская, Каўнаская аперацыі.

Баі за вызваленне Свіслачы і Свіслаччыны былі часткай Беластоцкай аперацыі 1944 г. Гэта наступальная аперацыя войскаў 2-га Беларускага фронту (камандуючы генерал-палкоўнік Георгій Фёдаравіч Захараў) з 5 па 27 чэрвеня – складовая частка аперацыі "Баграціён". У ёй прымалі ўдзел арміі: 3-ая (перададзена ў склад 1-га Беларускага фронту, камандуючы генерал-палкоўнік Аляксандр Васільевіч Гарбатаў), 49-ая (генерал-лейтэнант Іван Васільевіч Болдзін), 4-ая паветраная (генерал-палкоўнік авіяцыі Канстанцін Андрэевіч Вяршынін), а таксама 65-ая і 48-ая арміі 1-га Беларускага фронту (камандармы: генерал-лейтэнант, двойчы Герой Савецкага Саюза Павел Іванавіч Батаў і генерал-лейтэнант Пракофій Лагвінавіч Раманенка).

На падставе дырэктывы Стаўкі Вярхоўнага камандавання ад 04.07.1944 года войскам 2-га Беларускага фронту была пастаўлена задача развіваць наступ у напрамку Навагрудак – Ваўкавыск – Свіслач – Беласток; у ходзе наступлення завяршыць разгром рэшткаў нямецка-фашысцкіх 4-ай і 9-ай армій.

14 чэрвеня воіны 49-ай арміі вызвалілі Ваўкавыск і падышлі да Свіслачы. 10 чэрвеня ў аперацыю былі ўведзеныя войскі 50-ай арміі. За 6 дзён выйшлі на мяжу рэк Свіслач і Нёман, фарсіравалі іх і 16 чэрвеня вызвалілі правабярэжную частку Гродна.

У выніку трохдзённых баеў часткі 48-ай арміі нанеслі зруйнавальны ўдар па гітлераўскіх войсках у раёне Поразава. 15 чэрвеня 1944 г. савецкія войскі ступілі на Свіслацкую зямлю. Да канца гэтага дня былі вызваленыя г.п. Поразава і вёска Новы Двор. Гарадскі пасёлак Свіслач, а больш дакладна яго руіны, былі занятыя ў другой палове дня 17 чэрвеня.

Першымі з Усходу ў Свіслач увайшлі воіны 190 стралковага і 220-га гвардзейскага супрацьтанкавага палкоў 5-ай стралковай Арлоўскай Чырванасцяжнай ордэнаў Суворава і Кутузава дывізіі (камандзір палкоўнік Пётр Ціханавіч Міхаліцын). Перадавы атрад 190-га палка падняў чырвоны сцяг над практычна адзіным ацалелым будынкам у цэнтры Свіслачы-кінатэатрам "Зорка". З паўднёвага ўсходу ў Свіслач увайшлі воіны 217-ай унецкай ордэнаў Леніна, Чырвонага Сцяга, Суворава II ступені стралковай дывізіі (камандзір Герой Савецкага Саюза палкоўнік Мікалай Паўлавіч Масонаў), а таксама 413-га ордэна Кутузава III ступені стралковага палка (камандзір Герой Савецкага Саюза генерал-палкоўнік Васіль Янавіч Кузняцоў). Як вядома, у Свіслачы пры вызваленні і загінуў смерцю храбрых Герой Савецкага Саюза Мікалай Паўлавіч Масонаў. У вызваленні раёна ўдзельнічалі лётчыкі 783-га авіяцыйнага палка 199-ай Слонімскай авіяцыйнай дывізіі. Яны па некалькі разоў на дзень падымаліся ў паветра. Група самалётаў "Іл-2", якую ўзначальвае капітан Халіулін на станцыі Свіслач 16 ліпеня 1944 года знішчыла эшалоны з жывой сілай і тэхнікай ворага, склад цыстэрнаў з гаручым. У гэтым баі вызначыліся лётчыкі Зайчанка, Капытоў, Сахараў, Медагонаў, Жуканаў, Хабараў, Турбін.

Паспяховым дзеянням лётчыкаў спрыялі байцы 857-га авіябатольона абслугоўвання, у якім служыў наш зямляк – свіслачанін Іван Георгіевіч Жыўлюк.